Nauwelijks regels voor financiering lokale politiek

Waar lokale politieke partijen hun geld vandaan halen, blijft grotendeels verborgen. Omdat er nauwelijks regels zijn voor lokale partijfinanciering, brengt dat integriteitsrisico’s met zich mee.

Kocht projectontwikkelaar Piet van Pol invloed bij de VVD toen hij 6.750 euro doneerde aan lijsttrekker Mark Verheijen bij de provinciale verkiezingen in 2011? Verheijen had Van Pol in zijn tijd als wethouder in Venlo geholpen bij het bouwen van de nieuwe bioscoop aan de Picardie. Later bleek dat de grond onder de marktwaarde verkocht was en dat Van Pol flinke winst maakte op het project.

Lastig parket

Van Pol raakte in 2012, het jaar na de steun aan de provinciale verkiezingen, betrokken bij het corruptieschandaal rond de Roermondse VVD-wethouder Jos van Rey. De kwestie bracht Mark Verheijen, op dat moment Tweede Kamerlid, in een lastig parket. Omdat hij volgens een partijcommissie had gehandeld in strijd met de integriteitsregels, moest hij aftreden.

De integriteitscommissie van de landelijke VVD concludeerde na onderzoek dat Verheijen niets had gedaan dat niet mocht. Ook het OM keek naar de zaak, maar vond geen gronden om Verheijen te vervolgen. Toch toont de kwestie aan dat je als (lokale) politicus kwetsbaar bent als je geld hebt aangenomen van personen of bedrijven die daarna in opspraak raken.

Openbaar maken

Een gift aan een politieke partij hoeft pas openbaar te worden gemaakt vanaf 4.500 euro, zo is in 2012 vastgelegd in de Wet Financiering Politieke Partijen. Giften vanaf 1.000 euro moeten partijen alleen intern registreren. De gever blijft dan anoniem.

Buiten registratie en openbaarmaking boven de 4.500 euro zijn er eigenlijk geen regels of beperkingen voor het aannemen van donaties of sponsoring. Een politieke partij moet wel duidelijk maken hoe zij omgaat met giften. Neemt zij bijvoorbeeld anonieme giften aan? Of gelden er voorwaarden voor giften boven bepaalde bedragen of voor individuele personen die op de kieslijst staan? Iedere partij die verkozen is in de gemeenteraad moet een giftenreglement openbaar maken. Lokale afdelingen van landelijke partijen kunnen terugvallen op hun landelijke partij. 

Geen disclaimer

In Venlo wordt op de lokale websites niet altijd gemeld wat de regels zijn bij het doen van schenkingen. Zo heeft EENLokaal een oproep om te doneren op de site. ‘U kunt ons dan steunen als donateur en uw (anonieme) bijdrage storten’, zo staat te lezen. Een wettelijk verplicht giftenreglement is nergens vindbaar bij de partij die bij de vorige verkiezingen de grootste werd. Bovendien wordt potentiële donateurs niet meegedeeld dat er regels gelden voor registratie en openbaarmaking boven bepaalde bedragen. 

Ook de  VVD Venlo heeft doneren prominent op de afdelingswebsite staan. Overmaken naar de Venlose partijrekening wordt actief gepromoot: ‘Elk bedrag is welkom en helpt ons om het liberale gedachtegoed bekender te maken onder een groot publiek. U kunt uw donatie bij uw belastingaangifte als gift opvoeren.’ Ook hier ontbreekt de disclaimer over registratieplicht en openbaarmaking boven drempelbedragen. 

Niet overal makkelijk

Het CDA maakt doneren moeilijk, want de donatiepagina op de site van CDA Venlo is niet aanklikbaar. De Venlose PVV heeft de lokale website lang niet meer geüpdatet. Die site bevat ook geen doneerknop, al word je op de landelijke partijwebsite doodgegooid met doneeropties. Een giftenreglement ontbreekt evenwel. Het is dan ook de vraag of een eventuele donatie ten goede komt aan de lokale afdeling. 

Die claim maakt GroenLinks wel. Je kunt ook bij die partij alleen doneren op de landelijke partijrekening (ook zonder verwijzing naar de regelgeving): ‘Jouw donatie komt vervolgens binnen bij GroenLinks op een algemeen rekeningnummer. Onze financiële administratie zorgt er dan voor dat jouw gedoneerde bedrag terechtkomt bij de GroenLinks-afdeling in jouw gemeente.’ Hoewel er geen vraag wordt gesteld over woonplaats of afdeling die je voorkeur heeft, zegt de landelijke afdeling dat de doneerknoppen op lokale websites allemaal een eigen code genereren, zodat het landelijke bureau uit kan splitsen voor welke afdeling een donatie is gedaan. Die bedragen worden vervolgens eens per maand overgemaakt naar de lokale afdelingen. 

Weinig stemmen nodig voor zetel

Het drempelbedrag van 4.500 euro is een flinke som geld op lokaal niveau. Zeker als je dat bedrag afzet tegen campagnebudgetten voor lokale verkiezingen. Volgens het laatste landelijke onderzoek dat hiernaar gedaan is, zou het gemiddeld gaan om 5.500 euro per partij. Met een paar duizend euro zou je dan in theorie een flink verschil kunnen maken ten opzichte van een concurrent. Zeker als je bedenkt dat er voor een voorkeurszetel in de gemeenteraad relatief weinig stemmen nodig zijn omdat de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen relatief laag is. Een voorkeurszetel wordt gegeven op basis van een kwart van de kiesdeler. In Venlo gaat het dan om ruim 250 stemmen (256 in 2018, 251 in 2014). 

Of partijen of individuele kandidaten gesponsord worden door bedrijven of vermogende particulieren komt echter niemand te weten zolang het bedrag onder de 4.500 euro per jaar blijft. Een ondernemer kan in theorie bovendien zowel privé als via een of meerdere bv’s doneren. Meerdere donaties vanuit verschillende rechtspersonen leiden zo niet naar een meldingsplicht of openbaarmaking. Ook kan er gedoneerd worden aan erkende steunstichtingen van partijen. VVD heeft ook zo’n steunstichting voor de lokale Venlose afdeling. Zo lang niemand weet wie er sponsort of doneert, is het niet te controleren of de gever er later iets voor terugkrijgt.

 Nu zijn onze landelijke regels voor partijfinanciering al slap, maar op lokaal niveau zijn überhaupt geen regels.

politicoloog André Krouwel

Corruptie op de loer

Volgens politicoloog André Krouwel van de VU in Amsterdam zijn lokale politieke partijen hierdoor erg gevoelig voor corruptie. In een opiniestuk in NRC noemt hij Nederland het wilde westen van het politieke geld. Juist vanwege een gebrek aan regels. Hier kan een tech-miljardair zonder problemen een miljoen geven aan een partij die vervolgens als winnaar uit de verkiezingen komt. ‘Een donateur wordt zo een beetje werkgever van de politici, en naar wie luistert een partij dan? Naar de kiezer of naar de donateur? Donateurs krijgen zo toegang tot de macht’, stelt hij tegen de NOS. 

Dat moet beter, meent Krouwel. En niet alleen landelijk, maar juist ook lokaal, zo bepleit hij in het NRC-opiniestuk. ‘Nu zijn onze landelijke regels voor partijfinanciering al slap, maar op lokaal niveau zijn überhaupt geen regels.’ 

Verlaging drempelbedragen

In 2013, toen Ronald Plasterk nog minister van Binnenlandse Zaken was, zijn er al aanpassingen voorgesteld aan de Wet Financiering Politieke Partijen. Een van de voorgestelde wijzigingen was om de drempelbedragen voor openbaarmaking voor lokale partijen te verlagen van 4.500 euro naar 1.000 euro. Dit om de transparantie te vergroten. Toch is deze wijziging nooit doorgevoerd.

Interne waarborgen

De beschikbare giftenreglementen laten wel zien dat er interne waarborgen zijn. Zo verbiedt het CDA giften of sponsoring aan lokale afdelingen van bedragen boven de 1.250 euro, tenzij er schriftelijk toestemming wordt gegeven door de penningmeester van de landelijke partij. Bij de SP ligt dit bedrag met 500 euro nog een stuk lager. 

Bedrijven niet gewenst

SP en GroenLinks hebben daarnaast hun eigen beperkingen ten aanzien van donaties. Beide partijen weigeren donaties van bedrijven en maatschappelijke instellingen. Bij D66 moet het landelijke bestuur eerst akkoord geven.

CDA, PvdA en D66 verbieden donaties aan (of sponsoring van) individuele leden op de lijst. Je kunt dus alleen een bijdrage geven aan de algemene campagnepot. Dit staat haaks op het beleid van de VVD. Die partij stimuleert individuen op de lijst juist om donaties te sprokkelen. Het risico van gedoe - zoals bij Verheijen - op het moment dat donateurs in opspraak raken, nemen ze daarmee voor lief. 

Gevraagd naar een reactie beloven EENLokaal en PVV Venlo (de landelijke partij heeft geen leden en kent geen lokale afdelingen) alsnog werk te maken van een giftenreglement. Beide partijen zeggen het na de verkiezingen op te pakken. 

Omroep Venlo vroeg alle Venlose politieke partijen naar hun financiën en campagnebudget. Alleen VVD en 50PLUS wilden hierover niet veel kwijt.